อญฺญสมานเจตสิกวณฺณนา

[2] กถนฺติ สรูปสมฺปโยคาการานํ กเถตุกมฺยตาปุจฺฉาฯ ผุสตีติ ผสฺโส (ธ. ส. อฏฺฐ. 1 ธมฺมุเทสวารผสฺสปญฺจมกราสิวณฺณนา), สฺวายํ ผุสนลกฺขโณฯ อยญฺหิ อรูปธมฺโมปิ สมาโน อารมฺมเณ ผุสนากาเรเนว ปวตฺตติ, สา จสฺส ผุสนาการปฺปวตฺติ อมฺพิลขาทกาทีนํ ปสฺสนฺตสฺส ปรสฺส เขฬุปฺปาทาทิ วิย ทฏฺฐพฺพาฯ เวทยติ อารมฺมณรสํ อนุภวตีติ เวทนา, สา เวทยิตลกฺขณาฯ อารมฺมณรสานุภวนญฺหิ ปตฺวา เสสสมฺปยุตฺตธมฺมา เอกเทสมตฺเตเนว รสํ อนุภวนฺติ, เอกํสโต ปน อิสฺสรวตาย เวทนาว อนุภวติฯ ตถา เหสา ‘‘สุโภชนรสานุภวนกราชา วิยา’’ติ วุตฺตาฯ สุขาทิวเสน ปนสฺสา เภทํ สยเมว วกฺขติฯ นีลาทิเภทํ อารมฺมณํ สญฺชานาติ สญฺญํ กตฺวา ชานาตีติ สญฺญา, สา สญฺชานนลกฺขณาฯ สา หิ อุปฺปชฺชมานา ทารุอาทีสุ วฑฺฒกิอาทีนํ สญฺญาณกรณํ วิย ปจฺฉา สญฺชานนสฺส การณภูตํ อาการํ คเหตฺวา อุปฺปชฺชติฯ นิมิตฺตการิกาย ตาเวตํ ยุชฺชติ, นิมิตฺเตน สญฺชานนฺติยา ปน กถนฺติ? สาปิ ปุน อปราย สญฺญาย สญฺชานนสฺส นิมิตฺตํ อาการํ คเหตฺวา อุปฺปชฺชตีติ น เอตฺถ โกจิ อสมฺภโวฯ

เจเตติ อตฺตนา สมฺปยุตฺตธมฺเม อารมฺมเณ อภิสนฺทหติ, สงฺขตาภิสงฺขรเณ วา พฺยาปารมาปชฺชตีติ เจตนาฯ ตถา หิ อยเมว อภิสงฺขรเณ ปธานตฺตา วิภงฺเค สุตฺตนฺตภาชนิเย สงฺขารกฺขนฺธํ วิภชนฺเตน ‘‘สงฺขตมภิสงฺขโรนฺตีติ สงฺขารา’’ติ (สํ. นิ. 3.79) วตฺวา ‘‘จกฺขุสมฺผสฺสชา เจตนา’’ตฺยาทินา (วิภ. 21) นิทฺทิฏฺฐาฯ สา เจตยิตลกฺขณา, เชฏฺฐสิสฺสมหาวฑฺฒกิอาทโย วิย สกิจฺจปรกิจฺจสาธิกาติ ทฏฺฐพฺพํฯ เอกคฺคตาวิตกฺกวิจารปีตีนํ สรูปวิภาวนํ เหฏฺฐา อาคตเมวฯ